De oorsprong van het gezegde
Het gezegde 'de appel valt niet ver van de boom' wordt al eeuwenlang gebruikt in de Nederlandse taal. Het beeld van een appel die vlakbij de boom valt, wordt gebruikt om aan te geven dat kinderen vaak dezelfde eigenschappen of gedragingen vertonen als hun ouders. Het is een metafoor om de erfelijkheid van karakter, uiterlijk of gedrag te beschrijven.
De uitdrukking vindt haar oorsprong in verschillende Europese talen. Zo kennen de Duitsers de variant 'der Apfel fällt nicht weit vom Stamm'. Gezegdens worden vaak gevormd op basis van observaties in het dagelijks leven. In dit geval is dat de simpele observatie dat een appel die van de boom valt meestal in de buurt blijft liggen. Zo ontstond dit gezegde met een bredere betekenis.
Wanneer gebruik je dit gezegde?
Dit gezegde wordt vaak gebruikt als iemand duidelijk lijkt op één van de ouders, zowel qua uiterlijk als gedrag. Het kan positief of negatief bedoeld zijn, afhankelijk van de context. Wanneer een kind bijvoorbeeld net zo muzikaal is als de vader of moeder, kan men zeggen: 'De appel valt niet ver van de boom.' Maar het wordt ook wel gezegd wanneer een kind negatieve trekjes of gedragingen overneemt van een ouder.
Ook in situaties waarin talent, beroep of interesses worden doorgegeven van ouder op kind, wordt de uitdrukking vaak gebruikt. Het benadrukt daarmee dat eigenschappen door generaties heen kunnen voortleven — of het nu gaat om karakter, gewoontes of voorkeuren.
Varianten en gebruik in andere culturen
Niet alleen in Nederland is dit gezegde bekend. In verschillende culturen bestaan soortgelijke uitdrukkingen met dezelfde betekenis. Zoals eerder genoemd, is de uitdrukking ook bekend in het Duits, Engels en Frans, hoewel in sommige landen een andere metafoor wordt gebruikt.
Engelse variant
In het Engels zegt men vaak: 'The apple doesn’t fall far from the tree.' De betekenis is exact hetzelfde, namelijk dat een kind veel lijkt op zijn of haar ouder.
Franse variant
De Fransen gebruiken een vergelijkbaar gezegde: 'Les chiens ne font pas des chats', wat letterlijk betekent: ‘Honden krijgen geen katten’. Dat wil zeggen: kinderen lijken op hun ouders, omdat ze uit dezelfde familie komen.
Is het gezegde nog actueel?
Hoewel taal verandert door de jaren heen, blijft dit gezegde nog steeds veelvuldig in gebruik. Het wordt erkend en begrepen door jong en oud, en is toepasbaar op talloze situaties. Ook op social media-berichten wordt het vaak als reactie gebruikt wanneer een foto of video van een kind veel gelijkenissen vertoont met een ouder.
Daarmee is dit gezegde niet alleen onderdeel van onze taaltraditie, maar ook nog altijd relevant en actueel in de moderne samenleving.
